75 năm Ngày truyền thống CAND (19/8/1945-19/8/2020): Công an Quảng Ninh giai đoạn 1945 – 1963

* Từ chiến khu Trần Hưng Đạo  

Chiến khu Trần Hưng Đạo, còn gọi là chiến khu Đông Triều, thuộc huyện Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh là một trong những địa danh đánh dấu sự ra đời của lực lượng tiền thân của Công an tỉnh Quảng Ninh. Để đẩy mạnh hơn nữa công cuộc chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang trong cả nước, ngày 15/4/1945, Ban Thường vụ Trung ương Đảng đã quyết định thành lập 7 chiến khu trong cả nước, trong đó có chiến khu Trần Hưng Đạo.

Cố Thiếu tướng Lê Mai, Giám đốc Công an tỉnh Quảng Ninh (từ năm 1976 đến năm 1986), một trong những chiến sỹ cách mạng tham gia nghĩa quân chiến khu Trần Hưng Đạo ngay trong những ngày đầu thành lập, từng tham gia các đợt tiễu phỉ, diệt trừ bọn phản cách mạng, tổ chức khởi nghĩa ở Mỏ Mạo Khê với vai trò phụ trách tổ trinh sát chống Nhật của Chiến khu Trần Hưng Đạo trước cách mạng tháng 8/1945. Trong hồi ký của mình, ông kể: “Khởi đầu nan là do các đồng chí lão thành cách mạng bị địch bắt, tù đày song trở về Mạo Khê, nơi chúng tôi đang làm công nhân mỏ. Chính các đồng chí đã gợi ý thành lập một đội trinh sát chống Nhật và các đồng chí giao cho tôi phụ trách. Sau khi thành lập chiến khu Đông Triều, tiếp tục sử dụng lực lượng chống Nhật trước đây quan trở lại phục vụ cho cách mạng Tháng 8 dưới danh nghĩa là đội trinh sát phục vụ cho công tác nắm tình hình để bảo vệ chiến khu Trần Hưng Đạo, tức là vùng Đông Triều bây giờ”.  
 
Thời điểm mới thành lập, lực lượng trinh sát, ban điều tra của chiến khu Trần Hưng Đạo là những chiến sỹ được chọn lọc trong quân cách mạng, thực hiện nhiệm vụ nắm tình hình địch, phục vụ cho sự chỉ huy chiến đấu của uỷ ban quân sự.

Chiến đấu trong điều kiện còn gặp nhiều khó khăn song đội trinh sát chống Nhật và các lực lượng khác ở chiến khu Trần Hưng Đạo đã lập nhiều chiến công.

Trong đó, chiến công nổi bật, gây được tiếng vang lớn lúc bấy giờ là phục vụ quân giải phóng đánh lui hai trận càn lớn của bọn Nhật vào chiến khu, thuyết phục bọn lính gác sở ở Mạo Khê nộp vũ khí cho Mặt trận Việt Minh; bảo vệ an toàn cho đại diện của bộ chỉ huy chiến khu Đông Triều đến thương thuyết với chủ mỏ, phục vụ chiến đấu, chống phỉ ở Trại Mới, phát hiện và bắt giữ bọn Tây mỏ, phá tan âm mưu cử người trốn ra Hòn Gai xin chi viện của Nhật…

Ngoài các đội trinh sát chống Nhật, ban điều tra thuộc cơ quan chỉ huy của chiến khu Trần Hưng Đạo, từ tháng 3 năm 1945, trong cao trào kháng Nhật cứu nước ở một số khu vực như Quảng Yên, Đông Triều, Yên Hưng, các đội vũ trang tuyên truyền thành lập và mở nhiều đợt vận động quần chúng chống Nhật cướp thóc, thu thuế, diệt trừ những tên gian ác…

Ở Bãi Cháy, Tiên Yên, Đầm Hà có lực lượng thanh niên và lực lượng “bán vũ trang” làm nhiệm vụ bảo vệ cách mạng. Các tổ chức trên đây ra đời và thực hiện chức năng của Công an trong thời kỳ tiền khởi nghĩa được coi là lực lượng tiền thân của Công an nhân dân Quảng Ninh.

Thành tích, chiến công của các tổ chức trên cùng với thắng lợi của lực lượng quân sự và hoạt động chính trị đã góp phần quan trọng tạo cho quá trình tiến tới tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở Đông Triều, Uông Bí, Mạo Khê và các địa phương khác ở Quảng Yên, Hòn Gai, Hải Ninh trong cao trào Cách mạng tháng Tám năm 1945.  Cách mạng tháng Tám thành công, hệ thống Uỷ ban cách mạng lâm thời tại Quảng Yên, Hòn Gai, Hải Ninh được thiết lập, cùng với đó tổ chức công an từ tỉnh xuống cơ sở lần lượt được ra đời.

Về phía thực dân Pháp, từ tháng 2/1946, Pháp đem quân quay trở lại miền Bắc nước ta, Quảng Ninh là một trong những tỉnh lị Pháp chiếm lại sớm nhất. Cuối năm 1946 đều năm 1947, các vùng trọng yếu của tỉnh bị địch đánh chiếm, lực lượng công an được tỉnh chỉ đạo trở về vùng địch hậu bám đất, bám dân để gây dựng lại cơ sở. Tháng 3/1947, vùng mỏ Hòn Gai - Cẩm Phả hợp nhất với tỉnh Quảng Yên thành liên tỉnh Quảng Hồng, …

Những năm đầu kháng chiến chống thực dân Pháp, dù chiến đấu trong điều kiện tổ chức bộ máy đơn giản, quân số ít, nghiệp vụ non nớt, lại chênh lệch lớn về lực lượng, trang bị; song dưới sự lãnh đạo của Đảng, được sự đùm bọc, giúp đỡ của quần chúng nhân dân, lực lượng Công an đã dũng cảm, kiên cường, mưu trí chiến đấu giành nhiều thắng lợi, phục vụ đắc lực cho các hoạt động quân sự, khẩn trương xây dựng căn cứ địa, góp phần quan trọng vào việc chuẩn bị điều kiện tốt cho cuộc khánh chiến lâu dài ở địa phương.
* Đến cuộc chiến chống phản cách mạng, chống gián điệp, biệt kích.

Trong suốt thời kỳ chiếm đóng Quảng Ninh, thực dân Pháp tăng cường bình định vùng tạm chiếm, lấn chiếm vùng du kích, vừa ra sức phá hoại hậu phương của ta. Địch đã tăng cường các hoạt động gián điệp, sử dụng các đảng phái phản động, thổ phỉ kết hợp với các cuộc hành quân càn quét vào căn cứ để bao vây tiêu diệt cơ quan đầu não kháng chiến, tiêu hao lực lượng quân sự, đốt phá kho tàng, giết hại nhân dân, gây rối loạn hậu phương của ta.

Giai đoạn này, lực lượng Công an các tỉnh Hồng Quảng, Hải Ninh tập trung vào các nhiệm vụ chiến lược là đấu tranh chống phản cách mạng, giữ gìn hậu phương căn cứ, phục vụ các chiến dịch; đồng thời xây dựng cơ sở diệt tề trừ gian, làm rối loạn hậu phương địch; tổng giải tán hội tề, góp phần phát triển chiến tranh du kích; phối hợp với bộ dội, dân quân du kích tiến hành các hoạt động vũ trang, tiêu hao sinh lực địch và tiêu diệt phỉ.

Chiến công, thành tích của lực lượng Công an trong vùng địch hậu đã góp phần quan trọng trong việc đánh bại chiến tranh của địch, thúc đẩy chiến tranh du kích ở vùng địch kiểm soát lên một bước mới, tạo điều kiện để cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ở Quảng Ninh đi đến thắng lợi.

Sau Hiệp định Giơ ne vơ, Pháp rút hết quân đội ở Miền Bắc, tình hình an ninh trật tự ở Hồng Quảng và Hải Ninh còn nhiều phức tạp. Bọn tay sai do Pháp cài lại luôn tìm cách phá hoại công cuộc khôi phục kinh tế của ta. Ở vùng biên giới, bọn phản động cũ tăng cường tuyên truyền xuyên tạc chủ trương, đường lối chính sách của Đảng, Chính phủ.. Từ bên ngoài, đế quốc Mỹ tăng cường tung gián điệp biệt kích để thu thập tình báo, phá hoại…

Đối diện với bộn bề khó khăn, thách thức, lực lượng Công an Hồng Quảng và Hải Ninh thời điểm bấy giờ vừa đẩy mạnh công cuộc đấu tranh trấn áp bọn phản cách mạng và bọn tội phạm, vừa  tăng cường công tác bảo vệ vật tư, tài sản, ngăn chặn các hoạt động trộm cắp, tệ nạn xã hội.

Đại tá Nguyễn Hải Cát, Nguyên Phó trưởng ban An ninh, Công an tỉnh Quảng Ninh, thời điểm sau hiệp định Giơ ne vơ từng công tác tại Công an hai địa bàn trọng điểm của tỉnh là Hòn Gai và Cẩm Phả. Theo Đại tá Nguyễn Hải Cát, tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội lúc bấy giờ hết sức phức tạp, nhiệm vụ của lực lượng Công an nặng nề, bộn bề khó khăn, thách thức. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, chính quyền các cấp, lực lượng Công an nhanh chóng ổn định tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, đồng thời không ngừng được củng cố và ngày càng trưởng thành trong thử thách gian lao.

Từ năm 1960 đến 1963, lực lượng Công an lập chuyên án đấu tranh bắt 7 vụ, 71 tên giáp điệp ẩn nấp và gián điệp biệt kích do đế quốc Mỹ và tay sai đã tung ra Hồng Quảng và Hải Ninh. Riêng chuyên án BK – 63, trong 10 năm, ban chuyên án đã 13 lần vượt qua sự kiểm soát của an ninh đối phương, cung cấp hơn 300 tin giả, câu nhử bắt hàng chục tên gián điệp, biệt kích, thu giữ tàu địch và hàng tấn vũ khí mà chúng tiếp tế để kịp thời chuyển vào chiến trường miền Nam đánh Mỹ.
 
Với các hoạt động phỉ, giai đoạn này, Công an Quảng Ninh đã kịp thời ngăn chặn hàng loạt ổ nhóm ngay từ khi chúng manh nha như nhóm do Lục Văn Thông, Bàn Đức Thắng cầm đầu vào năm 1956; tiêu diệt các tổ chức phản động “Việt Nam quốc dân độc lập vào năm 1957; tổ chức phản động do Trình Coóng Phí, ở Hà Cối cầm đầu, vào năm 1958; tổ chức phản động ở Đầm Hà do Chíu Sồi thống cầm đầu vào năm 1959…

Lần lượt đập tan âm mưu gây rối, bạo loạn của bọn phản động, đấu tranh có hiệu quả với chiến tranh gián điệt biệt kích của Mỹ - Nguỵ, ngăn chặn các hoạt động phá hoại, giai đoạn từ năm 1954 đến năm 1963, lực lượng công an ở Hồng Quảng và Hải Ninh đảm bảo giữ gìn an ninh trật tự tại địa phương, phục vụ tốt công cuộc khối phục và phát triển kinh tế.

Tháng 10 năm 1963, khu Hồng Quảng và tỉnh Hải Ninh hợp nhất thành tỉnh Quảng Ninh. Đến tháng 1 năm 1964, Sở Công an Hồng Quảng và Ty Công an Quảng Ninh hợp nhất thành ty Công an Quảng Ninh.

Cùng với quân và dân vùng Mỏ, Công an tỉnh Quảng Ninh bước vào giai đoạn chiến đấu mới là cuộc chiến mới chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, giữ gìn an ninh trật tự, phục vụ công cuộc xây dựng và bảo vệ miền Bắc, chi viện cho lực lượng An ninh miền Nam.